در نوشته ی پیشین اشاره کردیم که بستر ادبیات زبان است و از نقش و اهمیت زبان در تفکر صحبت کردیم. آنچنان که گفتیم زبان تنها راه
بیان افکار است و همچنین تفکر پیچیده و انتزاعی که مشخصه ی انسان است بواسطه زبان شکل می گیرد.
همه ی نکاتی که تاکنون بیان کردیم به این منظور است که بگوییم زبان به خودی خود و فارغ از هر محتوایی (اخلاقی و دانشی و …) ارزشمند است .و با توجه به نکات گفته شده بیان کنیم همین که کودک و انسان در محیطی غنی زبانی قرار بگیرد زمینه ی رشد فکری و شخصیتی او فراهم می شود و برای او اتفاقی بزرگ خواهد افتاد.
بعد از اهمیت زبان نکته ی دیگری که باید به آن بپردازیم انواع زبان است. زبان به صورت معمول در دو زمینه به کار گرفته می شود. یک: زبان روزمره و خودکار که همان زبان ارتباطی و معمولی است که از آن برای گفت و گو ، انتقال خبر و … استفاده می کنیم. در این زبان که بصورت کلیشه ای آن را بکار می بریم، خود زبان اهمیت زیادی ندارد و پیام و محتواست که ارزشمند است و زبان تنها نقش ظرفی را دارد که انتقال دهنده ی پیام است. البته همه ی این تعاریف بصورت معمول در بزرگسال صادق است. وقتی از کودک حرف می زنیم همین زبان نیز دارای تازگی است و نقش و کارکرد دارد. کودک تا به کلیشه و تکرار برسد مسیر بلند و پر از کشفی را طی می کند. حتما با شیرین زبانی های خردسالان مواجه شده اید که همین زبان کلیشه ای را با جابه جا کردن کلمات به هم ریخته اند و باعث شگفتی بزرگترها شده اند. در ادامه ی این متن و در مبحث “اهمیت شعر و قصه” و “همه ی کودکان شاعرند” به این مورد بیشتر خواهیم پرداخت.
مورد دیگر زبان، زبانی است که از آن با عنوان زبان ادبی، شاعرانه و یا زبان برجسته یاد می کنند. در یک متن ادبی و در یک شعر زبان تنها انتقال دهنده ی پیام نیست و خود زبان اهمیت دارد. درک یک شعر به درک زبان آن شعر بستگی دارد نه الزاما فهم معنا و محتوا. به بیان دیگر باید گفت اساسا هنر در زبان ، فرم و ساختاری اتفاق می افتد که شاعر آن را شکل می دهد . همچنین باید اشاره کرد که همانطور که هر هنر واسطه ای برای ابراز دارد( مثلا نقاشی بواسطه ی رنگ وموسیقی با صدا، سکوت و … بوجود می آید) شعر و ادبیات نیز در زبان اتفاق می افتد. زبان که خود سرشار از موسیقی، رنگ،تصویر و … است یکی از غنی ترین هنرها را تشکیل می دهد.
کلمه و کلامی(اعم از فرم، موسیقی و …) که شما برای بیان یک اثر هنری بکار می برید احساس و منظور شما را به مخاطب القا می کند. کسی که(در حد خودش) از یک بیت یا یک شعر حافظ لذت می برد از معنای و مفهوم عقلایی آن لذت نمی برد بلکه از اعجازی لذت می برد که در کلمات حافظ و در چیدمان زبانی حافظ اتفاق می افتد.
پس بر می گردیم به همین جمله که در ادبیات این خود زبان است که اهمیت دارد و اساسا این زبان است که هنر را می آفریند. در جمله ی : “قد او بلند است ” هدف بیان یک محتوا است و خود زبان اهمیت چندانی ندارد و این جمله تفاوت دارد با ” ای سرو بلند قامت دوست” که سعدی آن را بیان می کند و مخاطب با خواندنش به شعف می آید و حتی شاید برای مخاطب آنچنان محتوای آن اهمیتی هم نداشته باشد که بگوییم سعدی می خواسته بگوید که قد فلانی بلند است و چنان است و چنین. (اتفاقی که در مدارس و کتاب های آموزش و پرورش ما به طرز خنده داری می افتد. و از کودکان می خواهند که فلان شعر را ترجمه کنند. امیدوارم در جایی دیگر از این نوشته به شرح این موضوع نیز بپردازیم).
پس والاترین و برجسته ترینِ زبان ها در ادبیات اتفاق می افتد و در نتیجه باید گفت والاترین تفکرها در ادبیات اتفاق می افتد. ما از خیلی از مقولات وابسته به زبان مثل بستر تاریخی در زبان، فرهنگ هر جامعه در زبان، زبان و هویت و … گذشتیم و تنها به ارتباط زبان و تفکر پرداختیم و باید بگوییم که درکنار پیچیده ترین زبان ها، استعارات، دایره ی واژگان، شخصیت بخشی ها، هم ذات پنداری ها و غیره و غیره که در ادبیات اتفاق می افتد می توان به تاریخ و فرهنگ و …نیز اشاره کرد.و در نتیجه باید گفت کسی که پیچیدگی زبانی یک شعر را می فهمد و لذت می برد قطعا در یک ارتباط روزمره دچار سوءتفاهم کلامی نخواهد شد . خواندن، فهم و یا نوشتن یک متن برای او دشوار نخواهد بود و …
یک بار دیگر همه جملاتی را که تاکنون به آنها پرداخته ایم کنار هم بگذاریم: زبان بستر ادبیات است. زبان مهمترین رکن زندگی انسان که تفکر است را بوجود می آورد.دو نوع زبان خودکار( روزمره) و برجسته (هنری) داریم که در زبان خودکار محتوا اهمیت دارد و در نوع هنری زبان، برجسته ترین زبان ها در ادبیات اتفاق می افتد. پس والاترین تفکرها در ادبیات شکل می گیرد. حالا که به هدف ادبیات که تفکر است رسیدیم باید گفت با این حساب باید به ادبیات باید اهمیت زیادی داد و بدانیم اگر ادبیات در کودکان شکل نگیرد شخصیت، هویت، تفکر و … کودک شکل نخواهد گرفت. از نظر درسی و آموزش پرورشی نیز بعدتر به این مقوله خواهیم پرداخت که اگر کودکی قصه نشنیده باشد حتی در درسی مثل ریاضی و … نیز به مشکل خواهد خورد. پس ادبیات زیربنای هر یادگیری و رشد بعدی است.
