اگر بخواهیم از کل خوانی بگوییم نمی توانیم آن را جدا و خارج از بستر مکاتب فلسفی ، روانشناسی و آموزشی مربوط به آن مورد بررسی قرار دهیم. برخی بر این باور هستند که ریشه های آموزش کل-گرا بعد از ظهور مفهوم آموزش در یونان باستان و دیگر فرهنگ های بومی آن زمان به وجود آمد. روش آموزش رایج در آن دوران ، تمرکز خود را روی کلیت فرد به عنوان یک کل واحد قرار می داد و بررسی یک یا چند جنبه از تجربه های فرد را جامع و کامل نمی دانست. بخشی از نظرات و دیدگاه های کل گرایانه ، یعنی این موضوع که دنیا یک کل واحد است و یادگیری نمیتواند جدا از تجربه های فردی و زیسته فرد باشد حاصل نظرات فلسفی دانشمندان این دوران است.
در ادامه اگر بخواهیم از شکل گیری مدرن رویکردهای کل-گرا بگوییم بد نیست از پایه گذار آن ژنرال جان اسماتس ، سیاست مدار ، رهبر نظامی و فیلسوف قرن ۱۹ و ۲۰ نام ببریم ، البته ناگفته نماند این مفهوم به شکلی کامل و یکپارچه در فرهنگ اسلامی ایرانی و تعالیم دین مبین اسلام از دیرباز وجود داشته و بسیاری از دستاوردهای علمی دانشمندان این خاک و بوم به واسطه ی این نوع نگاه و تحث تاثیر آن بوده است. مفهوم یگانگی و وحدت وجود و تاکید دین مبین اسلام بر ارتباط میان جسم ، ذهن و روح و تاثیر متقابل آنها بر یکدیگر به عنوان کلیتی یکپارچه نشان دهنده نگاه جامع و کل -نگر دین اسلام به انسان به عنوان تاثیر گذارترین موجود در هستی و اشرف مخلوقات می باشد. گفته می شود که ژنرال اسماتس کلمه کل-گرایی را از دل واژه ی یونانی آن ( ολος ) که به معنای “کل” بود به وجود آورد.
مفهوم و مقصود مورد نظر او از کلمه ی “کل -گرایی” همان گرایش و تمایل طبیعت به ایجاد “کل” های واحد بود ( این کاربرد با مفهوم رایج آن در عصر حاضر تا حدودی متفاوت است ) . او که به موضوعات و مباحث فلسفی علاقه داشت ، بیشتر مطالعات و تحقیقات خود را به موضوع کل-گرایی اختصاص داد ، هر چند به نظر می رسد از این موضوع بیشتر در سیاست و علوم نظامی و در جهت توسعه ی منافع استعماری و سلطه جویانه نظام های سرمایه داری استفاده کرد . او در سال 1962 کتابی تحت عنوان “کل-گرایی و تکامل” منتشر کرد که در آن به بررسی جوانب مختلف این موضوع پرداخت. در بخشی از این کتاب او به تشریح مفهوم “ساختار” در “کل واحد “می پردازد و کلیت هر چیز را علاوه بر بخش عینی و فیزیکی دارای بخش دیگری عنوان می کند که به حوزه متافیزیک مربوط می شود . به عبارت دیگر او باور داشت موضوعات و مفاهیم متافیزیکی هم همانند مفاهیم فیزیکی و علوم طبیعی دارای ساختار درونی خود هستند.
او همچنین در مقدمه کتاب با تاکید بر لزوم بازبینی مجدد در مفهوم ماده ، زندگی و ذهن ، تعریف جدیدی از این مفاهیم را ارائه میکند که در کنار هم کلیتی واحد را تشکیل میدهند و بر یکدیگر تاثیرگذار هستند. این نوع نگاه را به نوعی میتوان در واکنش به مفاهیم و موضوعات “تقلیل گرایانه” موجود در آن زمان دانست که شناخت هر چیز را بررسی مجموع اجزاء آن بیان میکرد. لازم به ذکر است که اگر چه بخشی از عقاید و دیدگاه های او قابل قبول نیست و مردود می باشد ولی اصول حاکم بر نگرش کل گرای او امری بدیهی و پذیرفته است. او همچنین شیوه آموزش یونان باستان را منبع خوبی برای ایجاد و شکل گیری روش آموزش و یادگیری کل گرا می دانست و در این مورد تلاشهایی هم صورت داد.
از جمله افراد دیگری که در این حوزه و به طور خاص آموزش کل-گرا فعالیت داشت کسی نیست جز ژان ژاک روسو ، فیلسوف ، نویسنده و آهنگساز فرانسوی قرن هجدهم ، او نظرات مهم و تاثیر گذاری در این حوزه ارائه داد و متفکرین زیادی را تحث تاثیر نظرات او آثار مختلفی را تولید کردند. از او به عنوان پدر آموزش کودکان در سنین آغازین نیز نام برده اند زیرا او کسی بود که تاکید زیادی بر اهمیت دوران کودکی بر تربیت و آموزش و تاثیر آن در بزرگسالی داشت. کتاب او با عنوان “امیلی یا درباره آموزش” که در قالب رساله و رمان بود از تاثیر گذارترین کتابهای مزتبط با این حوزه می باشد که در سال 1762 منتشر شد. او در این اثر که در 5 مجلد تالیف شد به معرفی مراحل مختلف رشد و شکوفایی “کودک طبیعی” خود می پردازد. هر کدام از این کتابها به معرفی مرحله ای از رشد و باید ها و نبایدهای آن می پردازد البته این کتاب ها با کتاب های رایج فرزند‌پروری تفاوتهای اساسی دارد و تلاش میکند به جای پراخت به تکنیکها مدلی ارائه دهد تا هر کس متناسب با موقعیت خود بتواند از اصول مطرح شده در آن استفاده کند.
بخش های اول و دوم این اثر که به “دوره طبیعت ” معروف است و تا 12 سالگی را در بر میگیرد تاکید زیادی بر رهایی و آزادی کودک در محیط آزاد و و بی قید و بند دارد. تجربه های بدون واسطه ی کودک در مواجهه با پدیده های طبیعی در بستر طبیعت را کلید رشد و شکوفایی ذهن کودک می داند. او اصرار زیادی بر اهمیت و ضرورت توجه به جنبه‌های حرکتی و جسمی تربیت کودک در سنین آغزین داشت یا همان ” دوره طبیعت” داشت. او باورداشت نوزادان باید از قید هرگونه لباس و قنداق محدود کننده آزاد باشند ، مثل نوزاد دیگر موجودات پیرامون از شیر مادر تغذیه کنند ، اجازه داشته باشند در فضای آزاد بازی کنند و در کنار آن حواس فیزیکی خود را تقویت کنند ، که این حواس از مهمترین ابزار آنها برای کسب دانش و معلومات خواهد بود. او در این کتاب تلاش میکند تا چارچوبی از مدل تربیتی خود ترسیم کند که به شدت با دیگر مدلهای رایج زمان خود در تضاد بود. او به مفهوم کلی آموزش که کودکان را مجبور به پذیرش مدل بالغانه ای از آموزش میکرد می تاخت.
روسو در کتاب “امیلی” به نظریه ی فساد و تباهی کودکان بعد از تولد می‌تازد و به همین دلیل از فرانسه میگریزد و نوشته‌هایش کفر خوانده شده و سوزانده می‌شود. به هر حال با کمی کند و کاو در نوشته ها و آثار او بر اهمیت این دوران پی خواهیم برد ، او این دوران را دوران “طبیعت” نام گذاشت ، شاید این نامگذری چندان هم بی‌دلیل نباشد ، چرا که او اعتقاد داشت این دوران اگر به صورت طبیعی و در مواجه بی‌واسطه با طبیعت پر رمز و راز صورت بگیرد، به صورت “طبیعی” درون پرسش‌گر و آگاهی طلب انسان را به دنبال خود خواهد برد. شاید بتوان گفت این طبیعت به مانند آینه‌ای تمام‌نما او را به شناخت بیشتر از خود و طبیعت وجود خود می‌رساند ، آینه ای که در آن تمامیت و ظرفیتهای وجودی خود را با تمام نقات قوت و ضعف به نظاره می‌نشیند و به تفکر دعوت میکند، به انسانی که جستجوگر است و اهل خرد و منطق ، انسانی متفکر که از هر قید و بند دیگر غیر از حقایق و دلایل آزاد باشد.
